Aκαδημία Πλάτωνος: ανάγκη άμεσης προστασίας και ανάδειξης

Της ΑΝΝΑΣ ΦΙΛΙΝΗ *

Στην περιοχή αυτή της Αθήνας, ανάμεσα σε κήπους και άλση, εγκαθίδρυσε ο Πλάτωνας τη σχολή του το 338 π.Χ., ανάμεσα στην Ακαδημία και τον Ίππιο Κολωνό. Όντως, σήμερα βλέπει κανείς στα δύο άκρα της οδού Τριπόλεως, στο μεν αριστερό την είσοδο του πάρκου της Ακαδημίας, επί της οδού Δράκοντος, στο δε δεξί άκρο στο βάθος, το λόφο του Κολωνού.
Οι προσπάθειες για την ανακάλυψη της θέσης της Ακαδημίας Πλάτωνος και του Δημοσίου Σήματος ξεκίνησαν το 1929, από τον αρχιτέκτονα Παναγιώτη Αριστόφρονα, που χάρη στην προσωπική του περιουσία άρχισε να απαλλοτριώνει τα οικόπεδα στην περιοχή. Ο πόλεμος ανέκοψε την ολοκλήρωση των σχεδίων του. Με το "Σχέδιο Ανασυγκρότησης Πρωτευούσης" που διαμόρφωσε ο Κώστας Η. Μπίρης, και δημοσιεύτηκε το 1946, για πρώτη φορά προτάθηκε η σύνδεση της Ακαδημίας Πλάτωνος και του Δημοσίου Σήματος με τους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας.
Το Σχέδιο προέβλεπε τη σύσταση του Άλσους των Αρχαίων Αθηνών "το οποίον θα περιελάμβανεν εις ενιαίον χώρον την περιοχήν Σταδίου- Αρδηττού- Ολυμπίου- Ακροπόλεως- Λόφον Φιλοπάππου και Νυμφών- και την προς την Ακαδημίαν Πλάτωνος και τον Ίππιον Κολωνόν" (Κ. Η. Μπίρης, Αι Αθήναι, 1966). Το Σχέδιο αυτό έμεινε στα χαρτιά.
Για δεύτερη φορά το 1997, στο πλαίσιο του νόμου για την ίδρυση της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας Α.Ε. (ΕΑΧΑ), τέθηκε ξανά επί τάπητος η σύνδεση της Ακαδημίας με τον αρχαιολογικό περίπατο της Αθήνας, και γι' αυτό εντάχθηκε στο δεκάχρονο σχέδιο. Μάλιστα, το 2002 με νόμο αποφασίστηκε να γίνει εδώ η ανέγερση του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης των Αθηνών. Όμως οι Ολυμπιακοί Αγώνες παρήλθαν, φτάσαμε στο 2009 και το σχέδιο ξανά παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες.
Αναφέρουμε ότι ο χώρος για πρώτη φορά κηρύχθηκε αρχαιολογικός το 1965 και Άλσος το 1979. Το 2000 αποφασίστηκε η επέκταση των ορίων του, προκειμένου να συμπεριληφθούν νέες απαλλοτριώσεις.

Ο αρχαιολογικός χώρος

Με τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή από το 1955 έως το 1963, από τον αρχαιολόγο Σταυρόπουλο, αποκαλύφθηκαν μια αψιδωτή οικία την οποία ταυτοποίησε ως την οικία του ήρωα Ακάδημου, και σχεδόν δίπλα αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια πρωτοελλαδικής κατοικίας (2300-2200 π.Χ.) που ονόμασε "Ιερά Οικία". Τα ερείπια αυτά βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα του Άλσους, καλύπτονται με στέγαστρο και περιφράσσονται.
Στο νότιο χώρο του Άλσους, ο περιπατητής ανακαλύπτει, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Τρύφωνα, το Γυμνάσιο, όπου η μεγάλη ορθογώνια αυλή, και στη μέση του μια ορθογώνια περιοχή για την παλαίστρα. Στο βόρειο τμήμα του λουτρά για τους αθλητές. Σύμφωνα με τον Ι. Τραυλό, το Γυμνάσιο πλαισιωνόταν κατά μήκος της ανατολικής, της δυτικής και της νότιας πλευράς του από κλειστές αυλές, που κατά μήκος του άξονά τους έφεραν βάσεις όπου στηρίζονταν πίνακες για τους σπουδαστές, όπως ερμήνευσε ο Ο. Τόμσον (Ι. Τραυλός, Pictorial dictionary of ancient Athens, 1971). Το Γυμνάσιο χρονολογείται από τα τέλη της ελληνιστικής και τις αρχές της ρωμαϊκής περιόδου. Η περιοχή του Γυμνασίου, εκτός από έναν περιφραγμένο χώρο που φέρει ένδειξη του ΥΠ.ΠΟ, είναι ελεύθερη ανάμεσα στα ψηλά δένδρα και τα διάσπαρτα μαρμάρινα ερείπια.
Στο βορειοανατολικό τμήμα του Άλσους, βρίσκονται τα ερείπια του Περιστυλίου, που χρονολογείται από τον 4ο π.Χ. αιώνα. Η περιοχή αυτή διαχωρίζεται με δρόμο, συγκεκριμένα την οδό Δράκοντος, από το υπόλοιπο Άλσος. Στο χώρο του Περιστυλίου και επί της οδού Πλάτωνος, διακρίνεται επιγραφή του ΥΠ.ΠΟ. με τη σχετική ένδειξη. Η κατάργηση της οδού Δράκοντος για την ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου αποτελεί άμεση αναγκαιότητα.

Σημειώνουμε ότι τα ευρήματα των ανασκαφών της περιοχής φυλάσσονται από τη Γ΄ Αρχαιολογική Εφορία Αθηνών σε παρακείμενους περιφραγμένους χώρους. Η ανέγερση εδώ του Μουσείου της πόλης των Αθηνών θα συμβάλλει αποτελεσματικά στην ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος.

Κίνδυνοι για τη συνοικία της Ακαδημίας Πλάτωνος σήμερα

Σήμερα, η όλη συνοικία της Ακαδημίας Πλάτωνος γεμίζει τον περιπατητή ηρεμία και συγκίνηση, με τα αρχαία μνημεία και το Άλσος, ενώ παράλληλα μέσα στη γειτονιά είναι διάσπαρτα, ακόμα, μερικά εναπομείναντα χαμηλά νεοκλασικά σπιτάκια. Ο χαρακτήρας όμως της συνοικίας αλλοιώνεται επικίνδυνα. Ανάμεσα στις οδούς Αίμωνος, Ευκλείδη και Δημοσθένους βρίσκεται και το οικόπεδο όπου επρόκειτο να κτισθεί και το μεγαθήριο της Νομαρχίας, στο οποίο όμως μετά τις κινητοποιήσεις των κατοίκων δεσμεύτηκε να κτίσει ο Ο.Σ.Κ. χαμηλό κτίριο νηπιαγωγείου. Δυστυχώς, η καθυστέρηση των έργων για το νηπιαγωγείο αποδεικνύει ότι συνεχίζει να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για την περιοχή από την πιθανή υπαναχώρηση από τις δεσμεύσεις τους των υπουργείων Εσωτερικών και Παιδείας.
Συνεχίζει να είναι σοβαρή απειλή για την περιοχή η ανέγερση ενός πολυώροφου κτιρίου στη διασταύρωση των οδών Φάωνος και Διονύσου, ιδιοκτησίας ιδιωτικής εταιρείας (REDS Α.Ε.), το οποίο είναι σε άμεση επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο και έχει εισβάλει με τριγωνική επιφάνεια σε αυτόν. Το έργο σχεδιαζόταν ήδη επί ΠΑΣΟΚ. Η οικοδομική άδεια δόθηκε τελικά μετά την υπογραφή του κ. Βουλγαράκη. Σήμερα, το έργο έχει σταματήσει προσωρινά επειδή η άδεια εκδόθηκε δίχως να έχει εγκριθεί Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ο κίνδυνος όμως παραμένει.
Η λήψη μέτρων για τη συνοικία επείγει. Με τις νέες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που προγραμματίζει ο Δήμος σε συσχετισμό με το γήπεδο του Βοτανικού, και με τα μεγαθήρια που απειλούν την περιοχή, η Ακαδημία κινδυνεύει να αποκοπεί τελειωτικά από τον αρχαιολογικό περίπατο της ΕΑΧΑ και να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας της.
Να υπάρξει ξανά ο δρόμος σύνδεσης με την αρχαία Αθήνα
Η περιοχή της Ακαδημίας συνδεόταν κατά την αρχαιότητα με το κέντρο της Αθήνας μέσω μεγάλου δρόμου, που ξεκινούσε από το αρχαίο Δίπυλο και στην αρχή του υπήρχε το Δημόσιο Σήμα, με τους τάφους εκατέρωθεν των επιφανών ανδρών της πόλης. Από το Δίπυλο ξεκινούσαν στην αρχαιότητα οι τρεις μεγάλοι δρόμοι της πόλης, που την συνέδεαν με τον Πειραιά, με την Ελευσίνα (Ιερά Οδός), με την Ακαδημία. Ο μόνος μεγάλος δρόμος που δεν λειτουργεί σήμερα είναι αυτός που συνέδεε με την Ακαδημία Πλάτωνος. Αυτό είναι που πρέπει αμέσως να εξασφαλιστεί.

Σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο, το ελληνικό κράτος διατήρησε υποβαθμισμένες αυτές τις περιοχές του Δήμου, δηλαδή Ακαδημία Πλάτωνος, Κολωνό, Σεπόλια, που βρίσκονται "μετά τις γραμμές". Υπενθυμίζουμε ότι, ύστερα από πολύχρονους αγώνες των κατοίκων και της Αυτοδιοίκησης και μετά από απόφαση του ΣτΕ, σταμάτησαν τα έργα που σχεδίαζε από το 2000 ο ΟΣΕ για την ύψωση υψηλών τειχών εκατέρωθεν των γραμμών του τρένου για τη γρήγορη διέλευση του προαστιακού. Αυτό θα ήταν και το τελειωτικό χτύπημα για τις δυτικές συνοικίες της Αθήνας.

Τώρα, στα νέα σχέδια του ΟΣΕ --που μένουν όμως ακόμα στα χαρτιά-- υπολογίζεται να υπογειοποιηθούν οι γραμμές του τρένου από το Ρούφ και για 700 μέτρα μέχρι και την Ιερά Οδό, καθώς και άλλα 1.000 μέτρα μετά το σταθμό Λαρίσης και την οδό Σεπολίων. Αυτό δεν αρκεί. Η υπογειοποίηση θα έπρεπε να είναι συνολική στο Δήμο Αθηναίων και τουλάχιστον από το Ρουφ μέχρι την πλατεία Ελαιοτριβείου, μετά και τη λεωφόρο Καβάλας. Με αυτόν τον τρόπο, θα ανοίξει επιτέλους η σύνδεση του κέντρου με τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας.

Δυστυχώς όμως, τα έργα που προγραμματίζονται τώρα στην περιοχή είναι διανοίξεις δρόμων μέσα στον αστικό ιστό από την Ακαδημία στην κατεύθυνση δυτικά προς το γήπεδο του Βοτανικού και τον Κηφισό. Δεν ενδιαφέρει, δηλαδή, πλέον η σύνδεση με τους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας, αλλά περιορίζεται η σύνδεση με το νέο γήπεδο. Αυτό όμως δεν θα σημάνει την αναβάθμιση αλλά την υπονόμευση του αρχαιολογικού Άλσους και του χαρακτήρα της συνοικίας.

* Η Άννα Φιλίνη είναι αρχιτέκτονας και βουλευτής Α΄ Αθήνας του ΣΥΡΙΖΑ. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην "Αυγή της Κυριακής" (10.05.2009)