Η βιομηχανική κληρονομιά σε κίνδυνο

Η καταστροφή της κλωστοϋφαντουργίας Μουζάκη

Ανακοίνωση της MOnuMENTA Την εβδομάδα 4-8 Απριλίου ξεκίνησε η κατεδάφιση της κλωστοϋφαντουργίας Μουζάκη στη λεωφόρο Κηφισού 60. Το συγκρότημα είναι πια ακρωτηριασμένο. Ένα απλό διαβιβαστικό έγγραφο υπογεγραμμένο από τον αναπληρωτή Υπουργό του ΥΠΕΚΑ προς την ΕΠΑΕ που ζήτησε την γνώμη του αρμόδιου υπουργείου ήταν αρκετό για να αρχίσει η εξαφάνισή ενός ιδιαίτερα αξιόλογου κτηρίου με αρχιτεκτονικές, ιστορικές, πολεοδομικές και κοινωνικές αξίες. Σημειωτέον ότι η αιτιολογική έκθεση του Τμήματος Παραδοσιακών Οικισμών του ΥΠΕΚΑ ήταν υπέρ του χαρακτηρισμού του μεγαλύτερου μέρους των κτηρίων ως διατηρητέων μνημείων. Η κλωστοϋφαντουργία Μουζάκη κτίστηκε τη δεκαετία του 1930 και επεκτάθηκε την περίοδο 1925-1969. Το κεραμοσκεπές κτήριο που κατεδαφίστηκε πρώτο αποτελούσε τον αρχικό πυρήνα και είχε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία. Σύμφωνα με την εισήγηση του Τμήματος Παραδοσιακών Οικισμών τα βιομηχανικά κτήρια Μουζάκη αξίζουν να διατηρηθούν και να αποκατασταθούν, αφού θα συντελέσουν στη διατήρηση της παραδοσιακής βιομηχανικής κληρονομιάς της περιοχής τους με ιδιαίτερη ιστορική, κοινωνική, αρχιτεκτονική και τεχνολογική αξία, που ήκμασε από τις αρχές ως και τα μέσα του 20ού αιώνα και στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου τους καθώς και στην καλύτερη δυαντή αξιοποίησή τους, με την επανάχρησή τους με νέα χρήση. Το 2009 κατατέθηκε αίτηση αδείας κατεδάφισης του εν λόγω συγκροτήματος. Ο Δήμος Αθηναίων ζήτησε με έγγραφό του προς τη Διεύθυνση Πολεοδομίας να λάβει υπόψη ότι η μελέτη πολεοδομικού ανασχεδιασμού της γειτονιάς της Ακαδημίας Πλάτωνος και της περιοχής που περιβάλλει τη γειτονιά και το αρχαιολογικό άλσος, στο 4ο διαμέρισμα του δήμου Αθηναίων περιλάμβανε πρόταση-ειδική παρέμβαση που αφορούσε τη διατήρηση του βιομηχανικού συνόλου επί της λεωφόρου Κηφισού (κτήρια Μουζάκη και Λαναρά). Στις αρχές του 2010 η MOnuMENTA ζήτησε από το ΥΠΠΟΤ και το ΥΠΕΚΑ τον χαρακτηρισμό των συγκροτημάτων Μουζάκη και Λαναρά ως διατηρητέων μνημείων. Τα δύο Υπουργεία ουδέποτε εξέτασαν το αίτημα. Σχεδόν ένα μήνα μετά την αποστολή του διαβιβαστικού εγγράφου βγήκε η άδεια κατεδάφισης και αμέσως ξεκίνησε το καταστροφικό έργο. Η MOnuMENTA ζήτησε από το ΥΠΠΟΤ να διακοπούν οι εργασίες έως ότου εξετασθεί το αίτημα χαρακτηρισμού το οποίο και επιτεύχθηκε με άμεσες ενέργειες του ΥΠΠΟΤ. Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια αυξητική τάση του μη χαρακτηρισμού ως διατηρητέων μνημείων των βιομηχανικών κτηρίων, επιτρέποντας έτσι την κατεδάφισή τους. Τα κτήρια αυτά χαρακτηρίζονται για τις μεγάλες διαστάσεις τους και τα μεγάλα οικόπεδα στα οποία βρίσκονται αποτελούν φιλέτα προς αξιοποίηση. Στο βωμό μάλιστα της οικονομικής ανάπτυξης, όπως αυτή νοείται ειδικά στο σημερινό πλαίσιο της οικονομικής ύφεσης, τα κτήρια αυτά προβλέπεται ότι θα εξαφανισθούν πάρα πολύ γρήγορα, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στη βιομηχανική ιστορία και αρχιτεκτονική της Ελλάδας. Ο αγώνας όλων των φορέων που ασχολούνται τόσο με τη βιομηχανική κληρονομιά όσο και γενικότερα με τα μνημεία είναι να γίνει κατανοητό ότι η κληρονομιά αυτή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και κυρίως ότι ενδείκνυται η επαναχρησιμοποίηση των κτηρίων. Η Πολιτεία πρέπει να προστατεύσει τόπους, εργοστάσια και μηχανήματα και κυρίως να προβάλλει ότι τα κτήρια αυτά μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν συνολικά με φιλικούς και ήπιους τρόπους. Η Πολιτεία θα έπρεπε να καταδείξει στους σημερινούς ιδιοκτήτες της πρώην κλωστοϋφαντουργίας ότι τα κτήριά της θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν. Στις μέρες μας είναι πια διεθνής πρακτική η διατήρηση και η επανάχρηση αναλόγων κτηρίων, όχι μόνο λόγω της αρχιτεκτονικής και ιστορικής τους αξίας αλλά και για λόγους περιβαλλοντικούς και οικονομικούς. Είναι άλλωστε αποδεδειγμένο στην Ευρώπη και την Αμερική, ότι η διατήρηση τέτοιων κτηρίων είναι πέρα από αισθητικό πλεονέκτημα, η μόνη βιώσιμη πρακτική για το μέλλον των μητροπόλεων.