Θέσεις για τη γενική προστασία της πρώτης κατοικίας

   της  Ελένης Πορτάλιου  (13/11/2015)

1.  Η ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ.

ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ  ΚΑΙ  ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ  ΤΩΝ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ  ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ  ΚΑΙ  ΔΙΑΘΕΣΗΣ  ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Η ιδιόκτητη κατοικία και η ακίνητη περιουσία γενικότερα, που παραδοσιακά είχαν πολλαπλές λειτουργίες στο πλαίσιο της οικογενειακής οικονομίας (κάλυψη στεγαστικών αναγκών για τα μέλη της διευρυμένης οικογένειας, επενδυτική στρατηγική, συμπληρωματικό εισόδημα από ενοίκια ανάμεσα σε άλλα), είναι σήμερα εξαιρετικά ευάλωτη. Από στρατηγικός πόρος μετατρέπεται σε βάρος και κινδυνεύει με υφαρπαγή έναντι δανειακών οφειλών.

Στο διάστημα των τελευταίων δύο δεκαετιών πραγματοποιήθηκε μια σταδιακή διαδικασία εμπορευματοποίησης και χρηματιστικοποίησης των μηχανισμών παραγωγής και διάθεσης κατοικίας, στο πλαίσιο της στροφής προς νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που άλλαξε δραστικά τους όρους πρόσβασης σ’ αυτήν, αποκλείοντας συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες από το νέο μοντέλο διάθεσης γης και οικοδομής (π.χ. νοικοκυριά πολύ χαμηλού εισοδήματος, άνεργους, μετανάστες, νέους, κ.α.). Οι τιμές κατοικίας αυξήθηκαν θεαματικά κατά τη δεκαετία 1990 και 2000 (1993-2007 οι τιμές κατοικίας υπερδιπλασιάστηκαν - 105,3% με μέσο ετήσιο ρυθμό 4,9%), με μεγαλύτερη αύξηση των τιμών στην Αθήνα σε σχέση με τα υπόλοιπα αστικά κέντρα  (30% στο διάστημα 1994-1999, 34% στο διάστημα 1999-2004).

Η αύξηση αυτή των τιμών αποδίδεται σε μακροοικονομικό επίπεδο στην απελευθέρωση της αγοράς κεφαλαίων και του χρηματοπιστωτικού συστήματος (είσοδος στην ΟΝΕ 2001), που τροφοδότησε «τεχνητά» τη ζήτηση για κατασκευή και αγορά κατοικιών και προκάλεσε συνεχή άνοδο των τιμών. Τα υπόλοιπα των στεγαστικών δανείων αυξήθηκαν σε 77,7 δις ευρώ το 2008 από 11,3 δις ευρώ το 2000. Η πρωτοφανής αύξηση της αγοραστικής δύναμης μέσω του τραπεζικού δανεισμού αύξησε τόσο τις τιμές ακινήτων ώστε η πρόσβαση στην ιδιόκτητη στέγη ήταν πλέον αδύνατη με βάση το εισόδημα. Οι όροι πρόσβασης στην κατοικία δεν καθορίζονται από τους αγοραστές αλλά από το τραπεζικό σύστημα. Από τη 10ετία του 1990 μέχρι σήμερα, ο τραπεζικός δανεισμός (στεγαστικός, καταναλωτικός, κ.α.) αποτέλεσε σταδιακά κοινή πρακτική για όλο και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, συχνά χωρίς να διαθέτουν τις απαραίτητες εγγυήσεις, υποθηκεύοντας όμως άλλα περιουσιακά τους στοιχεία. Ένα μέρος των φτωχότερων κοινωνικών κατηγοριών παρέμεινε εκτός δανειοληπτικού συστήματος και ωθήθηκε στην ενοικίαση.

2. ΟΙ  ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΕΣ  ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ  ΑΝΕΒΑΖΟΥΝ  ΣΤΑ ΥΨΗ  ΤΟ  ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ  ΤΟ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΜΗ ΒΙΩΣΙΜΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΛΑΪΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ  ΚΑΙ  ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ  ΠΟΥ  ΠΛΗΤΤΟΝΤΑΙ  ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού τομέα στην πραγματική οικονομία και η σταδιακή μείωση των λαϊκών εισοδημάτων οδήγησαν σε πολλαπλασιαστική άνοδο του δανεισμού των λαϊκών τάξεων και  τμημάτων της αστικής. Οι τράπεζες παρείχαν αφειδώς στεγαστικά, επιχειρηματικά, αγροτικά, καταναλωτικά δάνεια και κάρτες, υποθηκεύοντας σε πολλές περιπτώσεις τα περιουσιακά στοιχεία των «πελατών» τους. Η εφαρμογή των μνημονιακών πολιτικών διέλυσε βασικές στρατηγικές επιβίωσης νοικοκυριών και ατόμων. Η μαζική ανεργία, οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και οι βίαιες αλλαγές στον αγροτικό τομέα ανέτρεψαν τους λαϊκούς προϋπολογισμούς και κατέστησαν τα χρέη στις τράπεζες μη εξυπηρετούμενα. Ταυτόχρονα πολλαπλασιάστηκαν τα χρέη στο δημόσιο (εφορίες, ασφαλιστικά ταμεία), ΔΕΚΟ και τρίτους.

Οι εξελίξεις αυτές καθιστούν τους δανειολήπτες όμηρους των μνημονιακών στρατηγικών αναδιάρθρωσης της οικονομίας και ανατροπής του κοινωνικού συσχετισμού δυνάμεων σε βάρος της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας και υπέρ του ευρωπαϊκού και διεθνούς κεφαλαίου, των εγχώριων πλουσίων και ολιγαρχών. Οι δανειολήπτες κινδυνεύουν άμεσα με απώλεια βασικών περιουσιακών στοιχείων που αφορούν στην επιβίωσή τους, αν δεν τα έχουν ήδη απωλέσει.

3. Η ΥΦΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ (ΚΥΡΙΑΣ) ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΧΡΕΩΝ
ΣΕ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ. ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Η πρώτη (κύρια) κατοικία αποτελεί βασική συνθήκη για την επιβίωση ατόμων και νοικοκυριών. Η απώλειά της θα θέσει ανεπίστρεπτα στο κοινωνικό περιθώριο ευρύτατα λαϊκά στρώματα. Το δικαίωμα στην κατοικία προστατεύεται συνταγματικά αλλά το σύνταγμα της χώρας τελεί σε αναστολή έναντι του υπερσυντάγματος των ευρωπαϊκών «θεσμών» και του ΔΝΤ (βλέπε σύνταγμα).

Το δημόσιο χρέος, το οποίο σύμφωνα με την Επιτροπή Αλήθειας της Βουλής για το Δημόσιο Χρέος, είναι παράνομο, αθέμιτο και επονείδιστο, αποτελεί τη βασιλική οδό υφαρπαγής της δημόσιας περιουσίας και αποστέρησης της κυριαρχίας της χώρας λόγω απώλειας των περιουσιακών στοιχείων του κράτους. Το ιδιωτικό χρέος, μέσω της υφαρπαγής της κατοικίας των χρεωμένων ατόμων και νοικοκυριών για την εξόφλησή του, γίνεται η βασιλική οδός δημιουργίας μιας νέας αγοράς ακινήτων, ελεγχόμενης από διεθνείς επενδυτές και το τραπεζικό σύστημα - το οποίο μετά τη νέα ανακεφαλαιοποίηση θα περάσει σχεδόν εξ ολοκλήρου στον ιδιωτικό τομέα.

Η σημερινή ασφυξία/στασιμότητα στην αγορά ακινήτων είναι μεθοδευμένη : οι δανειολήπτες ενυπόθηκων δανείων με υποθήκη την πρώτη κατοικία αλλά και άλλοι δανειολήπτες δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους ενώ οι ιδιοκτήτες με ακίνητα ελεύθερα χρεών, που οι τιμές τους έχουν κατρακυλήσει δεν μπορούν να τα πουλήσουν. Η υφαρπαγή χιλιάδων κατοικιών, γενικότερα ακινήτων, από ξένα επενδυτικά funds, τράπεζες και real estates θα δημιουργήσει μια νέα «τράπεζα ακινήτων» που θα ανήκουν σε μεγάλους ιδιοκτήτες και η οποία θα κινηθεί με άνοδο των τιμών και σύμφωνα με νέους κανόνες προσφοράς - ζήτησης.

Τα ακίνητα δηλαδή των χρεωμένων δανειοληπτών αποτελούν ένα νέο εμπόρευμα που θα διακινείται είτε ως έχει είτε ως μέρος μικτών χρηματιστικών προϊόντων για επενδύσεις μεγάλων, μεσαίων και μικρών κεφαλαίων (αμοιβαία κεφάλαια). Η αγορά ακινήτων, βασικά κατοικιών, υπολογίζεται από την κυβέρνηση και τους «θεσμούς» ότι θα επαναλειτουργήσει μετά από μια μακριά περίοδο στασιμότητας. Οι προσδοκίες αυτές δεν σημαίνει ότι θα επιβεβαιωθούν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα έχουν θυσιαστεί όχι μόνο χιλιάδες λαϊκά νοικοκυριά, που θα μείνουν χωρίς σπίτι, αλλά επίσης χιλιάδες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις,  χιλιάδες επαγγελματίες στις πόλεις και αγρότες στην ύπαιθρο.

Στη χώρα μας μετά τον πόλεμο το πρόβλημα της κατοικίας αντιμετωπίστηκε (με υστέρηση στο δημόσιο/κοινόχρηστο χώρο και τον κοινωνικό εξοπλισμό) με την αντιπαροχή και τη λαϊκή αυτοστέγαση στην οποία περιλαμβάνεται και η αυθαίρετη δόμηση, διασφαλίζοντας ένα υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης. Το ποσοστό της κοινωνικής κατοικίας ήταν πολύ περιορισμένο και τα χαμηλότερα εισοδήματα είχαν δυνατότητες πρόσβασης όχι σε ιδιόκτητη αλλά ενοικιαζόμενη στέγη. Σήμερα, 70 χρόνια μετά, η δυνατότητα ιδιοκατοίκησης ναυαγεί στην απώλεια χιλιάδων ιδιόκτητων κατοικιών, ενώ οι ξένοι επενδυτές και οι τράπεζες αποκτούν τον στρατηγικό έλεγχο ενός βασικού πόρου επιβίωσης των λαϊκών τάξεων. Οι μικροί ιδιοκτήτες ακινήτων μετατρέπονται σε ενοικιαστές, γεγονός που διευκολύνει την κινητικότητα των εργαζομένων. Σύμφωνα και με την εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ η πολιτική επιδότησης της αγοράς λαϊκής στέγης, είτε μέσω δημοσίων επενδύσεων είτε μέσω τραπεζικού δανεισμού, πρέπει να αντικατασταθεί από πολιτική επιδότησης ενοικίων.

4.   ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΧΡΕΗ ΜΕ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ. ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ

      ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ 

Από 1/1/2014 έχει αρθεί η προστασία της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς, καθώς και το όριο των 200.000€ για το ύψος της οφειλής. Ισχύει εν μέρει ένα άτυπο μορατόριουμ.

Με στοιχεία Αυγούστου 2013 σε σύνολο δανείων 222 δις τα 69 δις ήταν σε καθυστέρηση, ενώ σε σύνολο στεγαστικών 72,3 τα 17 δις. Στις περιπτώσεις επιχειρηματικών, αγροτικών και λοιπόν δανείων με υποθήκη την πρώτη κατοικία δεν υπάρχει καμία προστασία της από κατασχέσεις και πλειστηριασμούς. Επίσης, οι πρώτες κατοικίες δεν προστατεύονται από κατασχέσεις για χρέη στο Δημόσιο, ΔΕΚΟ και τρίτους.

Πάλι με στοιχεία του 2013, οι περιπτώσεις των στεγαστικών δανείων με υποθήκη πρώτη κατοικία σε καθυστέρηση ήταν περίπου 180.000 - 200.000 και το 80% αυτών στο καθεστώς προστασίας (δηλαδή 150.000-180.000 νοικοκυριά). Οι περιπτώσεις των λοιπών καθυστερούμενων, εκτός προστασίας της ενυπόθηκης πρώτης κατοικίας, δανείων ήταν περίπου 100.000-150.000.

Από το 2013 μέχρι σήμερα η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά προς το χειρότερο. Σύμφωνα με στοιχεία της Καθημερινής (Ευγενία Τζώρτζη, 19/10/2015) περισσότερες από 1,5 εκατομμύριο είναι οι καθυστερούμενες, πάνω από 1 μήνα, οφειλές προς τις τράπεζες από μικρά επιχειρηματικά, στεγαστικά, καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες (300.000 περίπου δανειολήπτες στεγαστικών δανείων, 700.000 περίπου δανειολήπτες καταναλωτικών δανείων, 500.000 οφειλές πιστωτικών καρτών και 100.000 περίπου δανειολήπτες μικρών επιχειρηματικών δανείων). Επίσης έχουν αυξηθεί οι οφειλές στο Δημόσιο (εφορία, ασφαλιστικά ταμεία) και ΔΕΚΟ.

Το καθεστώς προστασίας της πρώτης κατοικίας , όπως ήδη έχει λεχθεί, σήμερα δεν υφίσταται. Οι δύο βασικοί νόμοι προστασίας που ίσχυαν στο παρελθόν είναι ο νόμος 3714/2008 και ο πολυσυζητημένος νόμος Κατσέλη 3869/2010για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά. Με τον νόμο του 2008 απαγορεύθηκαν οι πλειστηριασμοί της πρώτης και μοναδικής κατοικίας για απαιτήσεις πιστωτικών ιδρυμάτων και εταιριών παροχής πιστώσεων που δεν ξεπερνούσαν το ποσό των 100.000 ευρώ μέχρι και 31/12/2011. Έκτοτε με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) το 2011 παρατάθηκε η προθεσμία αναστολής των πλειστηριασμών μέχρι το τέλος του 2012, αυξήθηκε το όριο του ποσού των απαιτήσεων και προσδιορίστηκε ότι η οφειλή δε θα έπρεπε να ξεπερνά τις 200.000 ευρώ. Τέλος, με νέα ΠΝΠ το 2012 δόθηκε ξανά  παράταση μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2013.

Ο νόμος για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, ακόμα και μετά την τελευταία τροποποίησή του (ν.4161/2013), επέτρεπε στους οφειλέτες που υπάγονταν στη ρύθμιση των οφειλών με τις τράπεζες να εξαιρέσουν από τη ρευστοποιήσιμη περιουσία την κύρια κατοικία τους, με την προϋπόθεση ότι θα τηρούν τους όρους εξυπηρέτησης του χρέους τους. Ο νόμος αυτός αφορούσε σε φυσικά πρόσωπα που επιτυγχάνουν ρύθμιση με τις τράπεζες και στην ουσία άφηνε ακάλυπτους όσους είχαν εμπορική ιδιότητα, με το επιχείρημα ότι αυτοί είχαν τη δυνατότητα στην πτώχευση.

Όλη η παραπάνω  νομοθεσία προστασίας είναι παρελθόν. Γίνεται όμως αναφορά για να κατανοηθεί η σταδιακή διολίσθηση από το πρώτο στο τρίτο μνημόνιο, στο σημερινό καθεστώς κατάργησης και των ελάχιστων φραγμών διάσωσης της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς. Η σημερινή κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έρχεται να ολοκληρώσει μια διαδικασία κατάργησης της συνταγματικής επιταγής για το δικαίωμα στην κατοικία. Πίσω από την επικοινωνιακή βιτρίνα της σκληρής διαπραγμάτευσης, όχι στο όνομα δικαιωμάτων των λαϊκών τάξεων αλλά με το επονείδιστο επιχείρημα της «κοινωνικής συνοχής» (δεν πιέζουμε τα πράγματα στα άκρα γιατί μπορεί να υπάρξει εξέγερση), υπάρχει η εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων μνημονιακών συμφωνηθέντων  που τηρούνται απαρέγκλιτα.     

Η άρση προστασίας της πρώτης κατοικίας νομοθετήθηκε ήδη με την τροποποίηση του «Κώδικα Δεοντολογίας» του ν.4224/2013 (ΦΕΚ 2219, 15/10/2015), που ενεργοποιεί την απαίτηση των τραπεζών προς τους δανειολήπτες για συμμόρφωση προς τους κανόνες εξόφλησης των οφειλών τους, επί ποινή υφαρπαγής περιουσιακών τους στοιχείων, ακόμα και της προστατευόμενης μέχρι πρότινος, σε ορισμένες περιπτώσεις, πρώτης κατοικίας. Επίσης, ο «Νέος Κώδικας  Πολιτικής Δικονομίας», που ψηφίστηκε με τη διαδικασία του κατεπείγοντος στις 22 Ιουλίου  ως προαπαιτούμενο στη συμφωνία κυβέρνησης-«θεσμών» και τίθεται σε ισχύ από 1/1/2016, περιέχει σχετικές διατάξεις με στόχο τον ασφυκτικό περιορισμό των δικαιωμάτων των οφειλετών και τη διεύρυνση των προνομίων των τραπεζών. Όσον αφορά τον νόμο Κατσέλη, ο οποίος προβάλλεται από την κυβέρνηση ως ευνοϊκό πλαίσιο που θα αντιμετωπίζει πράξεις κατάχρησης και θα προστατεύει αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη, η πραγματικότητα είναι ότι περιορίζει ασφυκτικά τη δυνατότητα ρύθμισης των χρεών σε ένα πολύ μικρό ποσοστό οφειλετών.      

5.  ΡΥΘΜΙΣΗ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΧΡΕΩΝ

     ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΩΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Το ιδιωτικό χρέος και η απορύθμιση των πλαισίων που ισχύουν διευκόλυνσης των δανειοληπτών - βλέπε κατάργηση των 100 δόσεων που θέτει εκτός ρύθμισης εκατοντάδες χιλιάδες οφειλέτες - αποτελεί μηχανισμό φτωχοποίησης και ελέγχου των λαϊκών τάξεων μέσω της υφαρπαγής περιουσιακών τους στοιχείων και καταθέσεων επιβίωσης. Στο ευρύτερο πλαίσιο προστασίας των δανειοληπτών έναντι χρεών προς τράπεζες, δημόσιο, ΔΕΚΟ και τρίτους και ευνοϊκών ρυθμίσεων για το ιδιωτικό χρέος των λαϊκών τάξεων τίθεται το αίτημα προστασίας της πρώτης (κύριας) κατοικίας από πλειστηριασμούς.

Μέχρι σήμερα το ζήτημα της υφαρπαγής της πρώτης (κύριας) κατοικίας δεν έχει γίνει αντικείμενο μαζικών κοινωνικών αγώνων, παρά τις σημαντικές πρωτοβουλίες από κινήματα και οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν και δραστηριοποιούνται, επιδιώκοντας τον συντονισμό τους. Οι δανειολήπτες διαχειρίζονται τη σχέση τους με τους δανειστές ως ιδιαίτερη προσωπική περίπτωση,  διστάζουν να εκθέσουν δημόσια το πρόβλημά που αντιμετωπίζουν και εν τέλει μένουν σιωπηλοί και αβοήθητοι. Στόχος είναι να τεθεί το ζήτημα της πρώτης κατοικίας ως κοινό και γενικευμένο πρόβλημα υφαρπαγής που οφείλεται στη συνειδητή εφαρμογή από την κυβέρνηση των συμφωνηθέντων μνημονιακών δεσμεύσεων.

Η προστασία της πρώτης (κύριας) κατοικίας πρέπει να γενικευτεί και ν’ αφορά όλους/ες, αυτονόητα πλην εξαιρέσεων που αφορούν συνειδητή επιλογή μη πληρωμής. Για τον σκοπό αυτό πρέπει να ληφθούν δραστικά μέτρα με νομοθετική κυβερνητική παρέμβαση ώστε να ρυθμιστούν οι οφειλές πάσης φύσεως προς τράπεζες, δημόσιο και ΔΕΚΟ, με απαγόρευση σε κάθε περίπτωση πλειστηριασμού της πρώτης (κύριας) κατοικίας, η οποία αποτελεί στοιχειώδη όρο διαβίωσης στις σημερινές συνθήκες, όπου τα εισοδήματα εκατομμυρίων ανθρώπων δεν επαρκούν για την κάλυψη στοιχειωδών βιοτικών αναγκών.

Το καθεστώς απαγόρευσης των πλειστηριασμών περιλαμβάνει δανειολήπτες στεγαστικών δανείων, εμπόρους, ελεύθερους επαγγελματίες, μικροεπιχειρηματίες και αγρότες που έχουν δάνεια ή οφειλές σε τράπεζες, δημόσιο, ΔΕΚΟ, κ.λπ. και δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το χρέος με τους ισχύοντες όρους αποπληρωμής.

Οι βασικές προτεινόμενες ρυθμίσεις περιλαμβάνονται στα παρακάτω σημεία :

●   Διαγραφή μέρους οφειλών και αναπροσαρμογή των δόσεων αποπληρωμής των δανείων  ανάλογα με τη δυνατότητα του οφειλέτη.

●    Περίοδος χάριτος με πάγωμα οφειλών και εκλογίκευση επιτοκίων.

●   Διαγραφή τόκων. Συσχετισμός εμπορικής - αντικειμενικής αξίας με το αρχικό ποσό του         δανείου, το υπάρχον υπόλοιπο και το εισόδημα.

●  Προτεραιότητα σε εκείνους που είναι χρόνια ασθενείς, ανάπηροι, χρόνια άνεργοι , απολυμένοι ή ανήκουν σε οικογένειες που δεν έχουν ούτε έναν εργαζόμενο, καθώς επίσης και σε οικογένειες με μόνη κατοικία (όχι μόνο κύρια αλλά μοναδική), και να προβλεφθεί ολική διαγραφή για τις περιπτώσεις αντικειμενικής αδυναμίας αποπληρωμής (π.χ. σε ηλικιωμένους πάνω από ορισμένο όριο ηλικίας ή σε χρόνια ανίατους ασθενείς).

●   Συμπεριλαμβάνονται στα προγράμματα ρύθμισης και στις απαγορεύσεις πλειστηριασμών τα κόκκινα στεγαστικά δάνεια του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, όπως και δάνεια άλλων κατηγοριών υπαλλήλων (π.χ. τραπεζικών) που αντιμετωπίζουν σήμερα το φάσμα της ανεργίας.

●  Το υπόλοιπο του δανείου που χορηγήθηκε σε ελβετικό φράγκο υπολογίζεται με την ισοτιμία της ημέρας εκταμίευσης του δανείου.