Διάσωση και ανάδειξη των χώρων καλλιέργειας της αρχαίας Αθήνας που έφεραν στο φως οι ανασκαφές

ΠΗΓΗ: "Αυγή"/ Γράφει η Ελένη Πορτάλιου

Το Σεράφειο Κολυμβητήριο - Αθλητικό και Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, επί των οδών Πέτρου Ράλλη και Πειραιώς, πραγματοποιείται με χρηματοδότηση από κονδύλια του ΕΣΠΑ. Όταν είχε τεθεί για πρώτη φορά το συγκεκριμένο έργο επί δημαρχίας Ν. Κακλαμάνη, είχαμε ως Ανοιχτή Πόλη συμφωνήσει με την ανακαίνιση των εγκαταστάσεων του κολυμβητηρίου, όχι όμως και με την ανέγερση ενός νέου κτηρίου, που θα είχε ως αποτέλεσμα ο ελεύθερος υφιστάμενος πράσινος χώρος να περιοριστεί δραστικά.

Το έργο τελικά προχώρησε και οι εκσκαφές κατά τη θεμελίωση έφεραν στο φως εξαιρετικά και σπάνια αρχαιολογικά ευρήματα. Όποιος/α επισκεφτεί το εργοτάξιο κυριολεκτικά μαγεύεται. Καθώς έχει κατασκευαστεί μόνο το πολιτιστικό κτήριο, όλος ο υπόλοιπος χώρος του ευμεγέθους οικοδομικού τετραγώνου είναι γεμάτος από τους αμπελώνες της αρχαιότητας: ο καλλιεργητικός χώρος, τα κενά, οι δρόμοι, όλα εμφανίζονται σαν να βρισκόμαστε μπροστά στην αρχαία πόλη. Την απρόσμενη αυτή εικόνα, που διασώθηκε από τα βάθη των αιώνων, συμπληρώνουν τα πηγάδια και το αρδευτικό σύστημα.

Είναι σύνηθες φαινόμενο κατά τις οικοδομικές εργασίες στις περιοχές του Δήμου Αθηναίων να έρχονται στο φως αρχαιολογικά ευρήματα. Κατά τον νόμο, αναλόγως της σημασίας των ευρημάτων που αξιολογεί η Αρχαιολογική Υπηρεσία, προτείνεται η επιτόπου ανάδειξη, η μεταφορά τους και, πάντως, η σχεδιαστική αποτύπωση και καταγραφή. Τα παραπάνω πρέπει να ισχύουν κατά μείζονα λόγο στις περιπτώσεις των δημοσίων κτηρίων και πρέπει να προβλέπονται στα σχέδιά τους τροποποιήσεις προσαρμογής για τη διάσωση αρχαιοτήτων. Αυτές οι αρχές καταστρατηγήθηκαν στην περίπτωση του Σεράφειου.

Εδώ, οι εκσκαφές θεμελίωσης έφεραν στο φως αρχαία ευρήματα, για τα οποία παρενέβη η αρμόδια Εφορεία. Από την αναγνωριστική σχεδιαστική αποτύπωση και αξιολόγηση, όπως περιγράφεται και σε υπηρεσιακά έγγραφα, προκύπτει ότι ανευρέθησαν ένα μεγάλο αρχαίο χυτήριο σε σχήμα 8, αρχαίο πηγάδι και αγροτικός χώρος με ενεργό δράση από τον 4ο π.Χ. έως τον 4ο μ.Χ. αι. Πλην του χυτηρίου, η ανασκαφείσα έκταση αγροτικών δραστηριοτήτων περιλαμβάνει αρχαίους καλλιεργητικούς αύλακες και υδρομαστευτικό σύστημα.

Τα ευρήματα αυτά, που γειτνιάζουν με το Θησείο και τον Κεραμεικό, είναι σπάνια και πολύ σημαντικά για την κατανόηση του αρχαίου κόσμου εντός των ορίων της σημερινής πόλης των Αθηνών. Ο Δήμος Αθηναίων οφείλει να έχει ενεργό ενδιαφέρον για την ανασύσταση της αρχαίας πόλης μέσα από τις ανασκαφικές έρευνες και την ανάδειξη των υλικών ιχνών/σημείων αναφοράς της αρχαιότητας. Δυστυχώς, το ενδιαφέρον του έχει εστιαστεί στο υπό κατασκευήν έργο, η απρόσκοπτη λειτουργία του οποίου φαίνεται ν' αποτελεί και τη βασική προτεραιότητα των προϊσταμένων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Έτσι, στις 5/5/2014, το ΚΑΣ γνωμοδότησε υπέρ της αποδόμησης των αρχαίων καλλιεργητικών αυλάκων με την προϋπόθεση ότι θα προηγηθεί σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση, χωρίς όμως να έχει ολοκληρωθεί, αξιολογηθεί και τεκμηριωθεί το ανασκαφικό έργο και τα σχετικά ευρήματα. Σε πολύ σύντομο διάστημα, ο τότε υπουργός Πολιτισμού Π. Παναγιωτόπουλος υπέγραψε την απόφαση του ΚΑΣ (3/6/2014). Πριν, πάντως, προχωρήσουν οι παραπάνω διαδικασίες λήψης αποφάσεων, είχε ήδη προχωρήσει η κατασκευή του κτηρίου γραφείων με τον υπόγειο χώρο στάθμευσης, που κατέστρεψε εν μέρει και επιχωμάτωσε το υπόλοιπο του μεγάλου χυτηρίου σε σχήμα 8. Επίσης, η αρμόδια Εφορεία διατάσσει την αποδόμηση των αυλάκων με ελαφρύ σκαπτικό μηχάνημα κατά απόλυτη προτεραιότητα, αποδεικνύοντας ότι το κύριο μέλημα είναι η άρον-άρον συνέχιση του έργου. Η αρχαιολογική ανασκαφή δεν έχει, όμως, ολοκληρωθεί. Η Γ' ΕΚΠΑ αναφέρει ότι από τις 25/6/2014 ο αριθμός εργατών του έργου θα μειωθεί περίπου στο μισό, αυτοί δε οι εργάτες μαζί με τρεις αρχαιολόγους θα περατώσουν το ανασκαφικό έργο και τη σχεδιαστική αποτύπωση και φωτογραφική εργασία μέχρι τις 4/7, μόνον εφόσον επαρκέσουν. Για την εκπόνηση της μελέτης ανάδειξης του αρχαίου υδρευτικού συστήματος θα συνεργαστεί μηχανικός από την υπηρεσία με τους αντίστοιχους μηχανικούς του Δήμου Αθηναίων.

Σε επιτόπια επίσκεψη της υπογράφουσας και της νέας δημοτικής συμβούλου με την Ανοιχτή Πόλη Ελθήνας Αγγελοπούλου (16/7/2014) διαπιστώθηκε ότι η ανασκαφή έχει σταματήσει στις επιφάνειες που θα κατασκευαστεί το κολυμβητήριο και η σκεπασμένη πισίνα. Διακόπτεται έτσι η συνέχεια ενός ενιαίου και εκτεταμένου αγροτικού χώρου της αρχαίας Αθήνας.

Οι αρμόδιοι φορείς όχι μόνο δεν συνέβαλαν στην ανάδειξη ενός σπάνιου αρχαιολογικού χώρου, που σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση, αλλά προσανατόλισαν τις αποφάσεις και τις ενέργειές τους στην αποτροπή της ανάδειξής του. Παρά ταύτα, οι αρχαιολόγοι και οι μηχανικοί εργάστηκαν με μεγάλη ευσυνειδησία και σήμερα έχουμε μπροστά μας ένα σπάνιο χώρο που συμπληρώνει μοναδικά τη λειτουργία και τη ζωή της αρχαίας πόλης. Οι ανασκαφές πρέπει να ολοκληρωθούν σε όλο το οικοδομικό τετράγωνο. Το κολυμβητήριο μπορεί να χωροθετηθεί σε άλλο οικόπεδο και το ήδη ανεγερθέν κτήριο να συνδυαστεί με τον ενιαίο αρχαιολογικό χώρο, ανοιχτό και προσβάσιμο στο κοινό.

* Η Ελένη Πορτάλιου είναι καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ