Η ιστορία της Ακαδημίας Πλάτωνος: Η σύνδεση με τον Κεραμεικό

Φώτο: Βασίλης Μακρής

Διάλεξη της αρχαιολόγου Έφης Λυγγούρη -Τόλια στο Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (15.05.2012)

Η Πλατωνική Ακαδημία υπήρξε μία ένωση διανοούμενων της εποχής. Η φιλοσοφική αυτή ένωση που είχε οργανωθεί στα πρότυπα των Πυθαγορείων, βρισκόταν υπό την προστασία των Μουσών

             Η Ακαδημία μέχρι τον 6^ο αι. μ.Χ. υπήρξε το κέντρο της Φιλοσοφικής Σχολής των Πλατωνικών υπό την διεύθυνση επιφανών διαδόχων του Πλάτωνος, όπως ήταν ο Σπεύσιππος και Ξενοκράτης, καθώς και ο Νεοπλατωνιστής Πρόκλος.

           Το κύριο έργ ο της Ακαδημίας ήταν φιλοσοφικό και επιστημονικό. Είναι το πρώτο ίδρυμα επιστήμης και φιλοσοφίας και γιά αυτό αποτελεί μέχρι σήμερα το πρότυπο γιά όλα τα επιστημονικά κέντρα.

          Το 86 πΧ ο Σύλλας κόβει τα δένδρα του άλσους της Ακαδημίας καθώς και του Λυκείου, προκειμένου να κατασκευάσει πολιορκητικές μηχανές στην πολιορκία του Πειραιά. Αναβίωση της Ακαδημίας συντελείται από τον Ιουλιανό τον Παραβάτη 361-363 μ.Χ., ο οποίος ως γνωστόν θέλησε να αναβιώσει την αρχαία θρησκεία και τις φιλοσοφικές σχολές.

            Τον 6^ο αι. μ.Χ. με διάταγμα του Ιουστινιανού η Φιλοσοφική Σχολή της Ακαδημίας κλείνει, όπως όλες οι φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών.

            Για την σύνδεση της Ακαδημίας με την πόλη των Αθηνών χρησίμευε μία οδος που στα κράσπεδά της από τις αρχές του 5^ου αι. π.Χ. δημιουργήθηκε το δημόσιο νεκροταφείο της πόλης το Δημόσιο Σήμα, όπου ως γνωστόν ο Περικλής εξεφώνησε τον Επιτάφιο γιά τους πρώτους νεκρούς του Πελοπονησιακού πολέμου. Εδώ οι Αθηναίοι έθαπτον τους επιφανείς άνδρες και τους νεκρούς του πολέμου. Η οδός αυτή  άρχιζε από τη Θριάσια Πύλη ή Δίπυλο στον Κεραμεικό, που ήταν και η επίσημη Πύλη των Αθηνών. Κατά την κλασική περίοδο η οδός αυτή είχε πλάτος 39-40 μέτρα τουλάχιστον στο αρχικό της τμήμα και κατά τον άξονά της με την σημερινή οδό Πλαταιών στον Έξω Κεραμεικό μέχρι την σημερινή οδό Κωνσταντινουπόλεως. Από τις ανασκαφές που έχουν διενεργηθεί μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί τμήμα της αρχαίας οδού με ένα τέτοιο πλάτος προς την Ακαδημία και με πορεία κατά τον άξονα της σημερινής οδού Πλάτωνος.

            Ετσι ο αρχαίος δρόμος ευρύς στην αρχή, στην συνέχεια του φαίνεται ότι είχε την μορφή μιας απλής αμαξιτής οδού, πλάτους περίπου 5 μέτρων, όπως αποδεικνύεται από το τμήμα της οδού που αποκαλύφθηκε το 1929 κατά τις ανασκαφές του Αριστόφρονος και έχει διατηρηθεί στα δυτικά της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου της Ακαδημίας Πλάτωνος. Ομως

και από τις μεταγενέστερες πολυάριθμες σωστικές ανασκαφές απόλυτα αποδεδειγμένη εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα στο τμήμα αυτό προς Ακαδημία η παράλληλα προς το Δημόσιο Σήμα βοηθητική οδός όπως ονομάστηκε, διότι θεωρήθηκε ότι εξυπηρετούσε τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων. Αυτή κατέληγε στα νότια κράσπεδα της Ακαδημίας σε οικόπεδο επί των οδών Βασιλικών και Τιμαίου Λοκρού, πολύ κοντά στο πρόπυλο του Γυμνασίου.

  Γενικές ενδείξεις γιά το εύρος και το μήκος αυτής της οδού, προκύπτουν  από την ανεύρεση των όρων Κεραμεικού οι οποίοι πλαισίωναν το αρχικό τμήμα αυτής της οδού, και από αναφορές του Τίτου Λίβιου και του Κικέρωνα.Ο μεν πρώτος αναφέρει ότι η οδός από το Δίπυλο μέχρι το Γυμνάσιο ήταν χίλια σχεδόν ρωμαικά βήματα δηλαδή 1480 μ. ο δέ Κικέρων μας πληροφορεί ότι η από Διπύλου οδός που οδηγούσε στην Ακαδημία είχε μήκος 6 Ελληνορωμαικών σταδίων δηλαδή 1100 περίπου μέτρα    

Ένα εύρημα ιδιαίτερα σημαντικό για την τοπογραφία της αρχαίας Ακαδημίας αλλά και για την τοπογραφία της Αρχαίας Αθήνας είναι η αποκάλυψη σε οικόπεδο στην συμβολή των οδών Βασιλικών και Κρατύλου, κοντά στα νότια κράσπεδα του Άλσους της Ακαδημίας, ενός ταφικού περιβόλου και τριών επιτυμβίων μνημείων, στα οποία σώζονται χαραγμένα τα ονόματα μελών της οικογενείας του ρήτορος Λυκούργου.

            Η ανεύρεση των ενεπιγράφων επιτυμβίων μνημείων της οικογενείας του Λυκούργου ενός από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς άνδρες της αρχαίας Αθήνας σε αυτό σημείο επιβεβαιώνει τον Παυσανία, ο οποίος απαριθμώντας τα ταφικά μνημεία του Δημοσίου Σήματος το αναφέρει  ως το τελευταίο μνημείο ακριβώς πριν από την είσοδο της Ακαδημίας.

            Από τον περίφημο τειχίον του Ιππάρχου που περιέβαλλε την Ακαδημία στην υστεροαρχαϊκή εποχή δεν έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα κάποιο τμήμα. Επιμήκη τμήματα τοίχων που αποκαλύφθηκαν και ταυτίστηκαν από τους ανασκαφείς με τον περίβολο της αρχαίας Ακαδημίας πρέπει να ανήκουν σε μεταγενέστερη από τα Αρχαϊκά χρόνια εποχή.

            Ιδιαίτερα η ταύτιση τμήματος περιβόλου από τον ανασκαφέα του Φ.Σταυρόπουλο στα ΒΔ της Ακαδημίας, με το τειχίον του Ιππάρχου δεν ήτο επιτυχής. Το Τμήμα αυτό του τοίχου που είναι  ενισχυμένο με αντηρίδες σε ίσα διαστήματα και σε όλο το αποκαλυφθέν μήκος πρέπει να χρονολογηθεί επίσης σε πολύ μεταγενέστερη από τα ύστερα αρχαϊκά χρόνια εποχή.

            Μία χρονολόγηση μετά την υστερορρωμαική εποχή προκύπτει κυρίως από την κατασκευή του από ακατέργαστες πέτρες ανίσου μεγέθους, η οποία δεν παραπέμπει σε ένα πολυδάπανο έργο οπως ήταν το τειχίον του Ιππάρχου σύμφωνα με την Σούδα όπου αναφέρεται ως παράδειγμα ενός πολυδάπανου και υπερβολικού δημόσιου έργου. Εξάλλου είναι πολύ πιθανόν αυτό να μην κατασκευάστηκε ποτέ δεδομένου ότι,  όπως υπέδειξε ο LYNCH,  η παράδοση που συσχετίζει τον Ιππαρχο με την κατασευή του είναι πολύ μεταγενέστερη.

(συνεχίζεται)